Her bir kromozomun kollarını kapatan telomerler (TL), birincil işlevi genomik DNA'nın bütünlüğünü bozulmaya karşı korumak ve böylece hücre döngüsü boyunca genomik stabiliteyi sürdürmek olan uzun tekrarlı nükleotid dizileridir Her hücre bölünmesinde, TL kademeli olarak yaklaşık 50–100 baz çifti kısalır TL zamanla azaldıkça, telomerler hücrenin daha fazla bölünmesi için çok kısa hale gelir ve bu da hücresel yaşlanmaya yol açar (1, 10)

 

TL çocukluktan erken yetişkinliğe kadar sabit kalır ve geç yetişkinlikte azalır. Veriler, sigara ve obezite gibi olumsuz yaşam tarzı risk faktörlerinin TL üzerinde zararlı bir etki ile ilişkili olduğunu desteklemektedir ve aktif bir yaşam tarzı yaşamanın TL'nin korunması üzerinde yararlı bir etkisi vardır (10) Telomer uzunluğu (TL) yaşla birlikte azalır ve biyolojik yaşlanmanın önemli bir biyolojik belirteci olarak kabul edilir. Kısa telomerler, kardiyovasküler hastalık, diyabet ve çeşitli kanser türleri gibi yaşa bağlı çok sayıda hastalıkla ilişkilidir (6)

 

DNA polimerazlar, her hücre bölünmesinde kromozomların uçlarını tamamen kopyalayamaz, bu da zamanla daha kısa TL'ye yol açar. TL kritik olarak kısaldığında, ilişkili proteinler artık kromozomal stabiliteyi destekleyen koruyucu başlığı tam olarak oluşturamaz ve sonuçta hücresel yaşlanmaya yol açar. Hücresel bir ribonükleoprotein enzimi olan telomeraz, kromozomların telomerik uçlarına hekzamerik tekrarlar ekleyerek TL'yi artırabilir (14).

 

Stanozol, performans arttırıcı bir anabolik androjenik steroiddir. Fiziksel görünümü ve performansı iyileştirmek için profesyonel sporcular ve genç yetişkinler tarafından en sık kötüye kullanılan steroidlerden biridir (4). Geçmişte, sadece seçkin sporcular ve vücut geliştiriciler tarafından doping amacıyla kullanılan stanozol günümüzde genç veya orta yaş egzersiz yapan kişiler tarafından fiziksel görünümü iyileştirmek için kullanımı artmıştır.

 

Stanozol, moleküler düzeyde telomeraz aktivitesini indükler. Telomeraz aktivitesi, hücresel yaşlanma ve tümörijenezde anahtar rol oynar (4) İnsan kanserlerinin çoğunda artan bir telomeraz aktivitesi tespit edilmiştir. Telomeraz, telomer uzunluğunun korunmasından sorumlu bir ribonükleoproteindir (4). Son araştırmalara göre, insan kanserlerinin yaklaşık %90'ında ve HCC'lerin %80'inde artmış bir telomeraz aktivitesi tespit edilmiştir. Ek olarak, sağlıklı hücrelerin çoğunun telomeraz aktivitesi eksikliği gösterdiği belgelenmiştir (4). Sonuç olarak stanozol dopingi kullanımı telomeraz ı arttırır bu da erken yaşlanma, kanser gibi rahatsızları arttırır. Özellikle gençlerde ve orta yaş grubunda bu tür kullanımlarının önüne geçilmesi gerekir.

 

Kortizol duyarlılığının kısmen psikolojik stres ve hücresel yaşlanma arasındaki ilişkiye aracılık edebileceğini düşündürmektedir (13). Enflamasyon ve oksidatif stres, telomer yıpranmasını hızlandırmak için tanımlanan iki ana faktördür. Enflamasyonu ve/veya oksidatif stresi destekleyen psikososyal, davranışsal ve çevresel faktörler, obezite, sigara ve psikolojik stres gibi daha kısa telomerlerle ilişkilidir, enflamasyonu ve oksidatif stresi azaltan yaşam tarzı davranışları, alışılmış fiziksel aktivite gibi TL ile pozitif olarak ilişkilidir. Bugüne kadar yapılan çoğu çalışma, aerobik dayanıklılık egzersizinin TL üzerindeki etkilerini araştırmış ve öncelikle pozitif bir ilişki bildirmiştir (7).

 

Fiziksel egzersiz, immün yaşlanmanın olumsuz etkilerini azaltmak için alternatif, ucuz ve güvenli bir çalışma olarak tanımlanmıştır (2.3). Hareketsiz bireylerle karşılaştırıldığında, egzersiz yoğunluğundan bağımsız olarak aktif bireylerde telomer uzunlukları daha uzundur (19)

Valente ve ark. (11) elde edilen 30 makaleden toplam 7418 katılımcıyı bir araya topladı ve çok düşük bir kesinlik düzeyiyle, fiziksel olarak aktif bireylerin daha uzun telomerlere sahip olduğunu bildirdi ve muhtemelen bu etkinin fazla tahmin edildiğini belirtti. 

 

Aguiar ve ark. (12), tecrübeli sporcular üzerinde (kendi çalışmalarını da içeren) alınan 11 çalışmayı incelediler ve tecrübeli sporcuların yaşları eşleştirilmiş kontrollerle karşılaştırıldığında daha uzun telomerlere sahip olduğunu buldular.

 

Yapılan çalışmada Kombine egzersiz, obez kadınlarda lökosit telomer uzamasını desteklediğini ve ayrıca veriler, daha büyük bel çevresinin daha kısa telomer uzunluğunu öngörebileceğini öne sürmüştür (16 Bir başka çalışmada daha fazla miktarda toplam boş zaman fiziksel aktivitesine ve orta-şiddetli fiziksel aktiviteye katılan yaşlı kadınların LTL'si daha uzundu (14).

 

2002 yılında yapılan sistematik incelemeye göre; sınırlamalara rağmen, mevcut çalışmalar orta, düzenli ve günlük sedanter olmayan aktiviteler ile daha uzun TL arasında düşük kanıt düzeyine sahip bir ilişki olduğunu göstermektedir. Aynı şekilde, sigara içmemek ve optimal uyku süresine (7 saat) ve kalitesine sahip olmak, daha uzun TL ile ilişkilidir sonucuna varmışlardır. (24)

 

Egzersizin yoğunluğu TL için önemli bir faktördür. Yapılan çalışmada deneyimli Yoga uygulayıcılarının kesitsel analizi, Sedanter katılımcılara göre daha uzun telomerlere ve daha yüksek bir toplam antioksidan statüsüne sahip olduklarını ortaya çıkarmıştır. (20). 

2022 yılında 12 aylık bir gözlem sonrası kısıtlılıkları fazla olan bir çalışmada uzun süreli en az az haftada 2 gün Pilates katılımı telomer dinamiklerini etkilemediklerini sonucuna varmışlardır (21).

 

2019 yılında yapılan başka bir çalışmada, 34 sağlıklı erkekte yapılan 6 haftalık egzersiz programının Telomer uzunluğu, zindelik veya egzersiz performansı arasında anlamlı bir ilişki gözlenmedi. Ayrıca sperm telomer uzunluğunu düzenleyebileceğini ve bunun gelecek neslin sağlığı üzerindeki( etkilerini keşfetmek için daha büyük çalışmaları teşvik etmesi gerektiğini vurgulamışlardır. (23)

 

Bastos vd.,  (2020)’ 53 sağlıklı yaşlı erkek (65 ila 85 yaş) ile yapmış oldukları çalışma sonucunda orta düzeyde fiziksel aktivite, yaşlı popülasyonlarda immün etkinlikle ilgili önemli bir hücre tipi olan CD28+CD8+T hücrelerinde telomer kısalmasını engelliyor gibi görünmektedir sonucuna varmışlardır (1).

 

2022 yılında 7 çalışma ile yapılan meta analiz sonuçlarına göre Altı aydan fazla egzersiz yapmak, telomer uzunluğundaki değişikliklerle ilişkili ve toplanan kanıtlar, aerobik egzersizin telomer uzunluğundaki düşüşü yavaşlattığını gösterdiği sonucuna varmışlardır (28). Obez bireylerde %10 veya daha fazla kilo kaybının sağlanması ve sürdürülmesi TL uzamasına neden olabilir, bu da bağışıklık ve metabolik fonksiyonların iyileşmesine işaret edebilir (15). Obez olan bireylerin görüntü olarak yaşlı gözükmesinin ardında yatan sebepte TL kısalmış olduğunu görebiliriz.

 

Yapılan çalışmalarda beslenmeye olan etkisine baktığımızda sise 2021 yılında yayınlanan 69 kişinin dahil edildiği çalışmada Akdeniz diyetinin telomer kısalmasını önlemede önemli bir rolü olabileceğini, ancak kalori kısıtlaması ve egzersiz teşvikinin, Akdeniz diyetini müdahalesinden bir yıl sonra telomer uzunluğu açısından ek bir avantaj sağlamadığını göstermektedir (22)

 

Bir başka beslenme ile ilgili çalışmada, 5 ülkeden toplam 13.733 katılımcıyı içeren toplam 8 orijinal kesitsel çalışma dahil edilen 2022 yılında yapılmış meta analize göre; Kesitsel çalışmaların mevcut meta-analizi, daha yüksek Akdeniz diyetine bağlılığının daha uzun TL ile ilişkili olduğunu gösterdiğini ancak bu ilişkiyi doğrulamak için daha büyük ve yüksek kaliteli prospektif çalışmalar ve klinik deneyler gerekli olduğunu sonucuna varmışlardır. (26) Başka bir çalışmada 5 yıllık bir Akdeniz diyeti müdahalesinin ardından, 55-80 yaşları arasındaki 521 erkek ve kadında TL ile adipozite indekslerindeki değişiklikler arasında bir ilişki gözlendi (18).

 

Sağlıklı Yaşlanma Yaşam Tarzı Stratejisi Olarak Düzenli Yoğun Egzersiz antrenmanını içleyen 2021 yılındaki çalışmada, Sedanter bireylerde tolemer uzunluğunun yaşla birlikte azaldığı, ancak orta derecede aktif olan bireylerde daha uzun telomerlerin gözlendiği yönünde olduğu ancak, kişinin ömrünün uzun bir kısmı için aşırı uzun süreli dayanıklılık antrenmanı veya kuvvet antrenmanının en azından iskelet kasında telomer kısalmasına neden olabileceği vurgulanmaktadır (27). Bu çalışamadan da uzun süreli veya yoğun şiddetli çalışmaların ( genellikle direnç antrenmanı) tolemer kısalmasına yani erken yaşlanmaya sebep olduğunu anlayabiliriz. Zaten çok elit sporculara baktığımızda (olimpiyat, dünya .. vb şampiyonasına katılan) genellikle erken yaşlarda öldüklerini göreceksiniz. Aslında aşırı zorlama ile yapılan spor değil orta ve düşük seviyelerde yapılan fitness egzersiz programlarının sağlıklı yaşam için gerekli olduğu sonucuna varabiliriz.

 

Beslenme ile ilgili aksine Avustralya, 679 yaşlı erkek ve kadının incelendiği çalışmada Victoria'da ikamet eden yaşlı yetişkinlerden oluşan bir örneklemde, daha kaliteli diyetler uygulayan 57-68 yaş arası erkek ve kadınların daha uzun telomerleri yoktu (17).

 

Yaşlılar ile ilgili çalışmalara dikkat etmememiz gerekmektedir aşağıda yaşlılar için örnek programlar için parametreler verilmiştir. Fakat bu bilgileri tekrardan kişiye özel çalışmalara olarak yapılması gerektiğini unutamamak gerekir. 

 

Yaşlılarda (>60 yaş) kuvvet antrenmanı, kas kütlesini artırarak ve motor birimlerin işe alımını iyileştirerek ve ateşleme oranlarını artırarak kas kuvvetini artırır. Kas kütlesi, bireysel maksimum istemli kuvvetin %60 ila %85'ine karşılık gelen bir yoğunlukta antrenman yoluyla arttırılabilir. Kuvvet geliştirme hızının iyileştirilmesi, tıpkı genç kişilerde olduğu gibi yaşlılarda da daha yüksek yoğunlukta (%85'in üzerinde) eğitim gerektirir. Artık sağlıklı yaşlıların en iyi sonuçlar için haftada 3 veya 4 kez antrenman yapmaları tavsiye edilmektedir; bu çalışmalarda özellikle yaşlılarda telomer uzunluğunu etkileyebilir. (8). 

 

Nickels vd., (2020), yapmış oldukları çalışmada Sağlıklı Sedanter orta yaşlı deneklerde 12 haftalık düşük dirençli yüksek tekrarlı dirençli tolemer uzunluğunda hiçbir değişiklik gözlenmedi ama egzersiz programının uzun süreli (>12 ay) düzenli egzersizin, önceden sedanter olan orta yaşlı bireylerde TL'yi korumak için etkili olabileceğini gösterdi (9).  Yaşlılarda yapılan çalışmaların belirli bir süre değil düzenli ve devamlılıktan sonuç aldığımızı ve hiç bırakmamamız gerektiğini anlayabiliriz.

 

2019 yılında Randomize kontrollü yapılan çalışma, dayanıklılık antrenmanı, interval antrenman ve direnç antrenmanı protokollerinin karşılaştıran çalışmada dayanıklılık antrenmanı ve interval antrenman, ancak direnç antrenmanı değil, hücresel yaşlanma, rejeneratif kapasite ve dolayısıyla sağlıklı yaşlanma için önemli olan telomeraz aktivitesini ve TL'yi arttırdığını tespit etmişlerdir (25). 

 

2022 yılında Yaşlanma için bir biyobelirteç olarak telomer uzunluğu üzerine fiziksel aktiviteyi sistematik bir inceleme yapan Schellnegger vd., orta ila şiddetli yoğunlukta düzenli aerobik antrenmanı ile fiziksel aktivitenin TL'nin korunmasına yardımcı olduğu görülmektedir sonucuna varmışlardır  (10).  Yaşlılar için olması gereken çalışma modeli orta şiddetli aerobik ve direnç çalışmaları önerisinde referans sağlayabilir.

·       Her yaş döneminde yapılan egzersizlerin farklı sonuçları vardır.

·       Orta şiddetli aerobik çalışmalar TL için daha iyidir. 

·       Beslenme önemlidir ama egzersizden önemli değildir (Aerobik).

·       Direnç egzersizleri kesinlikle yüksek direnç olmamalıdır. Orta ama en iyisi düşük direnç çalışmaları olmalıdır.

·       Egzersizin programlarda süre bir önemli bir noktadır günlük olarak 50-60 dakika gibi sürelerin üzerlerine çok çıkılmaması gerekir.

·       Daha hızlı fiziksel görüntü için ekstra destek ürünleri kullanmak her zaman zarar verir  (steroid).

 

 

1-     Bastos, M. F., Matias, M. S. T., Alonso, A. C., Silva, L. C. R., de Araújo, A. L., Silva, P. R., Benard, G., Bocalini, D. S., Steven Baker, J., & Leme, L. E. G. (2020). Moderate levels of physical fitness maintain telomere length in non-senescent T CD8+ cells of aged men. Clinics (Sao Paulo, Brazil), 75, e1628. 

2-     Ferguson, F. G., Wikby, A., Maxson, P., Olsson, J., & Johansson, B. (1995). Immune parameters in a longitudinal study of a very old population of Swedish people: a comparison between survivors and nonsurvivors. The journals of gerontology. Series A, Biological sciences and medical sciences, 50(6), B378–B382. 

3-     Cao Dinh, H., Beyer, I., Mets, T., Onyema, O. O., Njemini, R., Renmans, W., De Waele, M., Jochmans, K., Vander Meeren, S., & Bautmans, I. (2017). Effects of Physical Exercise on Markers of Cellular Immunosenescence: A Systematic Review. Calcified tissue international, 100(2), 193–215.

4-     Ozcagli, E., Kara, M., Kotil, T., Fragkiadaki, P., Tzatzarakis, M. N., Tsitsimpikou, C., Stivaktakis, P. D., Tsoukalas, D., Spandidos, D. A., Tsatsakis, A. M., & Alpertunga, B. (2018). Stanozolol administration combined with exercise leads to decreased telomerase activity possibly associated with liver aging. International journal of molecular medicine, 42(1), 405–413. https://doi.org/10.3892/ijmm.2018.3644

5-     Rentoukas, E., Tsarouhas, K., Kaplanis, I., Korou, E., Nikolaou, M., Marathonitis, G., Kokkinou, S., Haliassos, A., Mamalaki, A., Kouretas, D., & Tsitsimpikou, C. (2012). Connection between telomerase activity in PBMC and markers of inflammation and endothelial dysfunction in patients with metabolic syndrome. PloS one, 7(4), e35739.

6-     Rizvi, S., Raza, S. T., & Mahdi, F. (2014). Telomere length variations in aging and age-related diseases. Current aging science, 7(3), 161–167. 

7-     Nickels, M., Mastana, S., Hunter, D., Denniff, M., Codd, V., & Akam, E. (2020). The effect of a 12-week resistance training intervention on leukocyte telomere length. Heliyon, 6(6), e04151. 

8-     Mayer, F., Scharhag-Rosenberger, F., Carlsohn, A., Cassel, M., Müller, S., & Scharhag, J. (2011). The intensity and effects of strength training in the elderly. Deutsches Arzteblatt international, 108(21), 359–364. 

9-     Nickels, M., Mastana, S., Hunter, D., Denniff, M., Codd, V., & Akam, E. (2020). The effect of a 12-week resistance training intervention on leukocyte telomere length. Heliyon, 6(6), e04151. 

10-  Schellnegger, M., Lin, A. C., Hammer, N., & Kamolz, L. P. (2022). Physical Activity on Telomere Length as a Biomarker for Aging: A Systematic Review. Sports medicine - open, 8(1), 111. 

11-  Valente, C., Andrade, R., Alvarez, L., Rebelo-Marques, A., Stamatakis, E., & Espregueira-Mendes, J. (2021). Effect of physical activity and exercise on telomere length: Systematic review with meta-analysis. Journal of the American Geriatrics Society, 69(11), 3285–3300. 

12-  Aguiar, S. S., Sousa, C. V., Santos, P. A., Barbosa, L. P., Maciel, L. A., Coelho-Júnior, H. J., Motta-Santos, D., Rosa, T. S., Degens, H., & Simões, H. G. (2021). Master athletes have longer telomeres than age-matched non-athletes. A systematic review, meta-analysis and discussion of possible mechanisms. Experimental gerontology, 146, 111212. 

13-  Steptoe, A., Hamer, M., Lin, J., Blackburn, E. H., & Erusalimsky, J. D. (2017). The Longitudinal Relationship Between Cortisol Responses to Mental Stress and Leukocyte Telomere Attrition. The Journal of clinical endocrinology and metabolism, 102(3), 962–969. 

14-  Shadyab, A. H., LaMonte, M. J., Kooperberg, C., Reiner, A. P., Carty, C. L., Manini, T. M., Hou, L., Di, C., Macera, C. A., Gallo, L. C., Shaffer, R. A., Jain, S., & LaCroix, A. Z. (2017). Leisure-time physical activity and leukocyte telomere length among older women. Experimental gerontology, 95, 141–147. 

15-  Mason, A. E., Hecht, F. M., Daubenmier, J. J., Sbarra, D. A., Lin, J., Moran, P. J., Schleicher, S. G., Acree, M., Prather, A. A., & Epel, E. S. (2018). Weight Loss Maintenance and Cellular Aging in the Supporting Health Through Nutrition and Exercise Study. Psychosomatic medicine, 80(7), 609–619. 

16-  Brandao, C. F. C., Nonino, C. B., de Carvalho, F. G., Nicoletti, C. F., Noronha, N. Y., San Martin, R., de Freitas, E. C., Junqueira-Franco, M. V. M., & Marchini, J. S. (2020). The effects of short-term combined exercise training on telomere length in obese women: a prospective, interventional study. Sports medicine - open, 6(1), 5. 

17-  Milte, C. M., Russell, A. P., Ball, K., Crawford, D., Salmon, J., & McNaughton, S. A. (2018). Diet quality and telomere length in older Australian men and women. European journal of nutrition, 57(1), 363–372. 

18-  García-Calzón, S., Gea, A., Razquin, C., Corella, D., Lamuela-Raventós, R. M., Martínez, J. A., Martínez-González, M. A., Zalba, G., & Marti, A. (2014). Longitudinal association of telomere length and obesity indices in an intervention study with a Mediterranean diet: the PREDIMED-NAVARRA trial. International journal of obesity (2005), 38(2), 177–182. 

19-  Lin, X., Zhou, J., & Dong, B. (2019). Effect of different levels of exercise on telomere length: A systematic review and meta-analysis. Journal of rehabilitation medicine, 51(7), 473–478. 

20-  Krishna, Bandi, Shravya Keerthi, Gorantla, Kiran Kumar, Chintala, Mallikarjuna Reddy, Natham, 2015. Association of leukocyte telomere length with oxidative stress in Yoga practitioners. J. Clin. Diagn. Res. 9 (3), 1e3.

21-  Nickels, M., Mastana, S., Denniff, M., Codd, V., & Akam, E. (2022). Pilates and telomere dynamics: A 12-month longitudinal study. Journal of bodywork and movement therapies, 30, 118–124. 

22-  Fernández de la Puente, M., Hernández-Alonso, P., Canudas, S., Marti, A., Fitó, M., Razquin, C., & Salas-Salvadó, J. (2021). Modulation of Telomere Length by Mediterranean Diet, Caloric Restriction, and Exercise: Results from PREDIMED-Plus Study. Antioxidants (Basel, Switzerland), 10(10), 1596

23-  Denham J. (2019). The association between sperm telomere length, cardiorespiratory fitness and exercise training in humans. Biomedical journal, 42(6), 430–433.

24-  Barragán, R., Ortega-Azorín, C., Sorlí, J. V., Asensio, E. M., Coltell, O., St-Onge, M. P., Portolés, O., & Corella, D. (2021). Effect of Physical Activity, Smoking, and Sleep on Telomere Length: A Systematic Review of Observational and Intervention Studies. Journal of clinical medicine, 11(1), 76. 

25-  Werner, C. M., Hecksteden, A., Morsch, A., Zundler, J., Wegmann, M., Kratzsch, J., Thiery, J., Hohl, M., Bittenbring, J. T., Neumann, F., Böhm, M., Meyer, T., & Laufs, U. (2019). Differential effects of endurance, interval, and resistance training on telomerase activity and telomere length in a randomized, controlled study. European heart journal, 40(1), 34–46. 

26-  Canudas, S., Becerra-Tomás, N., Hernández-Alonso, P., Galié, S., Leung, C., Crous-Bou, M., De Vivo, I., Gao, Y., Gu, Y., Meinilä, J., Milte, C., García-Calzón, S., Marti, A., Boccardi, V., Ventura-Marra, M., & Salas-Salvadó, J. (2020). Mediterranean Diet and Telomere Length: A Systematic Review and Meta-Analysis. Advances in nutrition (Bethesda, Md.), 11(6), 1544–1554. 

27-  Sellami, M., Bragazzi, N., Prince, M. S., Denham, J., & Elrayess, M. (2021). Regular, Intense Exercise Training as a Healthy Aging Lifestyle Strategy: Preventing DNA Damage, Telomere Shortening and Adverse DNA Methylation Changes Over a Lifetime. Frontiers in genetics, 12, 652497. 

28-  Song, S., Lee, E., & Kim, H. (2022). Does Exercise Affect Telomere Length? A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. Medicina (Kaunas, Lithuania), 58(2), 242.